نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• مسیح افقه

دانشگاه آزاد شیراز

چکیده

ارتباط ساختاری حافظ با موسیقی به شیوه­های مختلفی در غزلیات او مشاهده می­گردد. ادراک موقعیت حافظ در مقابل موسیقی به­شکل دقیق آن، با توجه به استفهام فنی موسیقی کاملا واضح نیست. اما با استفاده از نشانه­های موجود در ابیات دیوان وی، می­توان میزان خویشاوندی او را با موسیقی سنجید. این تمایل به­صورت همگن در همه­ی غزل­ها به­چشم­نمی­خورد. تجزیه­وتحلیل در استفاده از بحور مختلف در شعر حافظ، تنها یکی از نمادهای این گرایش است؛ اگرچه اوزان عروضی غزل­های مختلف با مقیاس­های زمانی (وزنی) در موسیقی ایران، خواص ریتمی یکسانی را از خود نشان می­دهد. درحالی­که استفاده از واژگان موسیقی نیز یکی از مهم­ترین نشانه­های موسیقایی موجود در غزل­های حافظ است. این مولفه می­تواند به­عنوان یکی از نمادهای توجه حافظ به موسیقی قلمداد گردد. باید تاکید کرد که تحلیل تلفیق شعر و موسیقی کنونی کلاسیک ایران، بیانگر خواص واژگانی است که امکان این هم­پوشانی را قویا میسر می‌سازد. این تلفیق خصوصا در واژه­های یک­سیلابی به­کارگرفته در غزلیات حافظ مشهودتر است. واژه­هایی که با تغییر در ماهیت هجا، تغییر در معنی ندارند. باید اذعان کرد که این رویه، عموما در آواز کنونی ایران بسیار رایج است. ساختار آواز ایرانی این مجال را برای انطباق جملات موسیقایی آواز ردیف دستگاهی با غزلیات حافظ فراهم می­سازد. اگرچه می­توان آشکارا بر این نکته تاکید نمود که همه­ی ابیات یک غزل، ظرفیت­های موسیقی­پذیری را به­شکلی یکسان ندارند. با وجود اینکه ساختار موسیقی ایران از عصر حافظ تا دوره­ی موسیقی دستگاهی (موسیقی صدوپنجاه سال اخیر) تغییراتی داشته است، اما خواص موسیقی­پذیری شعر حافظ را می­توان در بررسی تلفیق موسیقی در موسیقی امروز ایران جست­وجو نمود و برای ادوار پیش از آن به خواص واژگانی مراجعه کرد.

کلیدواژه‌ها

• غزل
• تلفیق
• موسیقی
• واژه
• حافظ