نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشگاه تبریز
چکیده
تفأل به مثابهی ابزاری برای پیشبینی و آگاهی از رویدادها و یا امور مخفی پیش رو، از دیرباز میان جوامع انسانی مرسوم بوده است. دیوان حافظ شیرازی، افزون بر جنبههای ذوقی، هنری و ادبی، دارای جنبهی تفألی در میان طبقات اجتماعی نیز بوده است. بُعد تفألی آن در میان طبقهی حاکمیّت، از موضوعات قابلدرنگ است که بررسی آن میتواند انگیزههای دستاندرکاران و کنشگران عالم سیاست به تفأل با شعر حافظ، و کاربست آن را در امور مختلف تبیین و روشن نماید. نظر به اهمیت بحث، این جستار با روشی توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر متون تاریخنگاری، عوامل تفأل طبقهی حاکمیّت با دیوان حافظ شیرازی و کارکردهای آن را در کانون توجه خود قرارداده است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد: تفأل با دیوان حافظ، چونان دریچهای گشوده به عالم غیب از جانب طبقهی حاکم، بنا به دلایلی، نظیر باور به لسانالغیببودن خواجهی شیراز، تقدّس، تأویلپذیری و ایهام مناسب اشعار وی، همچنین ادبدوستی و رویکرد ذوقی حاکمان و دیوانیان، متداول و مرسوم بوده و کارکردهای مختلفی ازجمله: پیشبینی و آگاهی از امور فعلی و پیش رو، تأثیر روانی و کنشگری در برخی رویدادهای تاریخی و درعینحال نقش تفنّنی و سرگرمی داشته است. در این میان، وجه روانی و کنشگری تفأل با دیوان حافظ، یکی از شگفتانگیزترین کارکردهای آن در رویدادهای تاریخی است. بهطوریکه شعر حافظ، خود بهعنوان عنصری مولّد و کنشگر، در خدمت عاملان انسانی تاریخ قرارگرفته و سمتوسوی برخی از رویدادهای تاریخی را شکل داده است.
کلیدواژهها