نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمدجعفر یاحقی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ما دو حافظ داریم: حافظ متخصصان و نسخه­شناسان و حافظ مردم. ‏چنان‏که ‏می‏توانیم دو فردوسی و در نتیجه دو شاهنامه هم داشته باشیم: شاهنامۀ فردوسی که مورد علاقۀ مصححان و متخصصان است و شاهنامۀ مردم که در طول تاریخ به دست خوانندگان عادی و مردمانی که از آن استفاده می‏کرده­اند به صورت‏های دلخواه تغییر کرده است. این دو گانگی خاص آثار مورد علاقه و پرطرفدار است و گرنه دیوان انوری و ظهیر و رفیع الدین لنبانی و... کاملاً یک‏دست و منطبق بر علاقۀ محققان است. در این گفتار نشان داده شده است که چگونه و با چه رویکردهایی حافظ مردم تن به قواعد و ضوابط آکادمیک نسخه­شناسی نداده و راه خود را از دیوان حافظ متخصصان جداکرده است. جلوه‏های این تغییر و تصرفات در فال‏های حافظ، و ضرب المثل‏ها و تکیه کلام‏های حافظانه و اخذ و اقتباس‏ها و تغییرات موردی از شعر حافظ نمودار گشته و در نتیجه دگرسانی‏های شعر وی را در نسخه‏‏ها و چاپ‏ها تا این حد که امروز می‏بینیم، گسترش داده است. به نظر می‏رسد راه این تغییر و تصرفات با همة تقید‏هایی که دانش و فناوری و امکانات بازدارنده در روزگار ما فراهم آورده همچنان باز خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

• دیوان حافظ
• مردم
• مصححان
• فال‌ها