نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمد کشاورز (بیضایی)

استادیار دانشگاه علوم پزشکی بوشهر

چکیده

شغل‌ها و مقام‌های انتفاعی و درآمدی یکی از ارکان تاریخ اجتماعی به شمار می‌رود که استخراج و بررسی آن در دیوان‌های شعری ـ‌ با توجه به قلت داده‌های اجتماعی در منابع تاریخی‌ـ دریچه‌ای برای شناخت محققان نسبت به برخی امور غامض تاریخ اجتماعی می‌گشاید. دیوان حافظ شیرازی مصداق بارزی بر این مدعاست که شناخت حرفه‌ها و مقام‌های عایدی یاد شده در آن می‌تواند پاره-ای از پدیده‌ها و واقعیّت‌های اجتماعی گذشته را روشن و تبیین نماید. این جستار با روشی توصیفی‌ـ تحلیلی و تکیه بر دیوان حافظ شیرازی بررسی مشاغل و مقام‌های درآمدی در شعر وی را در کانون توجه خود قرار داده‌است. یافته‌ها بیانگر آن است که مشاغل و مقام‌های درآمدی در دیوان حافظ در اشکال دینی، غیردینی و کاذب نمود یافته‌اند. از گونۀ اول به مشاغل و مقام‌هایی چون: واعظی، مدرسی، احتساب، افتا، امامی جماعت، قضاوت، شحنگی، که در پیوند با امور تبلیغی، اجرایی، عبادی، تربیتی و آموزشی جامعه بودند و از گونه دوم، نظیر: صورتگری، طبابت، ملاحی، ساربانی، فراشی و غلامی، منجمی، مطربی، دهقانی، که در ارتباط با امور صنعتی، هنری و تولیدی و یا از گونۀ سوم مانند: دزدی و گدایی که در ارتباط با آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی قرار داشتند، می‌توان اشاره نمود. نگاه سلبی حافظ به پایگاه مشاغل مذهبی در قالب دال‌ها و مدلول‌های منفی، حاکی از سوءاستفاده و کنشمندی منفی آنان در امور اجتماعی و اقتصادی این دوره است. در حالی که مشاغل غیرمذهبی غالباً به شکلی طبیعی و یا در برخی مواقع نظیر گدایی در معنای غیرلفظی با تداعی‌های مثبت مجال ظهور یافته‌اند.

کلیدواژه‌ها

• نمود
• شغل‌ها و مقام‌های درآمدی
• دیوان
• حافظ شیرازی
• شغل‌ها و مقام‌های دینی و غیردینی